اختلال پردازش شنیداری یا به انگلیسی “Auditory Processing Disorder (APD)” یکی از چالش برانگیزترین و در عین حال کمتر شناخته‌شده‌ترین اختلالات عصبی در کودکان و بزرگسالان است. شاید کودک شما شنوایی طبیعی داشته باشد، اما همچنان در درک آنچه شنیده می‌شود، با مشکلاتی روبرو باشد. این همان جایی‌ست که اختلال پردازش شنیداری وارد میدان می‌شود.
این اختلال توانایی مغز در تفسیر و تحلیل اطلاعات صوتی را مختل می‌کند. فرد ممکن است صدا را بشنود، اما در درک معنی آن یا تمرکز روی صداهای مهم در یک محیط شلوغ دچار مشکل شود. در دنیای امروزی که ارتباطات شفاهی نقش کلیدی دارند، شناسایی و درمان به موقع این اختلال می‌تواند تفاوت بزرگی در کیفیت زندگی فرد ایجاد کند.
اختلال پردازش شنیداری، همان‌طور که از نامش پیداست، مشکلی در “پردازش” اطلاعات شنیداری است. یعنی مغز در دریافت، تفسیر و سازمان‌دهی صداهایی که از طریق گوش شنیده می‌شوند، دچار اختلال است. نکته مهم اینجاست که افراد دارای APD معمولاً شنوایی فیزیکی طبیعی دارند و این مشکل مربوط به مغز است، نه گوش.
تصور کنید در یک مهمانی شلوغ هستید و می‌خواهید صدای دوستتان را بشنوید. بیشتر مردم می‌توانند صدای مورد نظر را از میان صداهای دیگر فیلتر کنند. اما یک فرد با APD در انجام این کار مشکل دارد. همه صداها برای او با شدت یکسان شنیده می‌شوند و در نتیجه تمرکز و درک گفتار دشوار می‌شود.
این اختلال می‌تواند روی مهارت‌های زبانی، تحصیلی، اجتماعی و حتی احساسی فرد تأثیر بگذارد. کودکانی که دچار آن هستند ممکن است در درک دستورالعمل‌ها، یادگیری خواندن و نوشتن یا حتی برقراری ارتباط دچار مشکل باشند. از این رو، بسیار مهم است که این اختلال را از کم شنوایی که یک مشکل فیزیکی در گوش است، تفکیک کنیم.
علائم اختلال پردازش شنیداری
علائم APD ممکن است با دیگر اختلالات عصبی و یادگیری اشتباه گرفته شود، مثل اختلال بی توجهی بیش فعالی (ADHD) یا نارساخوانی (Dyslexia). اما شناخت دقیق نشانه ها می‌تواند به تشخیص صحیح کمک کند. در ادامه به برخی از رایج ترین نشانه ها اشاره می‌کنیم:
در کودکان:
- ناتوانی در دنبال کردن دستورالعمل‌های شفاهی، به‌ویژه اگر چندمرحله‌ای باشند.
- نیاز به تکرار مداوم حرف‌ها برای درک موضوع.
- مشکل در تمرکز هنگام وجود صداهای پس‌زمینه.
- اشتباه گرفتن کلمات مشابه (مثلاً شنیدن “شب” به جای “لب”).
- مشکل در یادگیری زبان دوم یا واژگان جدید.
در زمینه‌های رفتاری و تحصیلی:
- عملکرد ضعیف در کلاس‌های خواندن و دیکته.
- علاقه به یادگیری بصری به جای شنیداری.
- رفتارهای پرخاشگرانه یا گوشه‌گیری به دلیل ناامیدی از ناتوانی در برقراری ارتباط.
- سردرگمی در زمان گوش دادن به داستان یا مکالمه گروهی.
در بسیاری از موارد، والدین متوجه می‌شوند که فرزندشان با وجود هوش طبیعی یا حتی بالا، نمی‌تواند در مدرسه خوب عمل کند. این موضوع می‌تواند ناشی از ناتوانی در پردازش درست اطلاعات شنیداری باشد، نه کم‌هوشی یا بی‌علاقگی به یادگیری.
دلایل و عوامل خطر
علت دقیق اختلال پردازش شنیداری هنوز به طور کامل مشخص نشده، اما تحقیقات چند عامل مؤثر را پیشنهاد داده‌اند. این عوامل می‌توانند ژنتیکی، عصبی یا محیطی باشند. در ادامه به بررسی برخی از این عوامل می‌پردازیم:
عوامل ژنتیکی و عصبی:
- نارسایی در مسیرهای عصبی که گوش را به بخش‌های پردازش شنیداری مغز متصل می‌کنند.
- مشکلات در رشد مغزی، به‌ویژه در نواحی مرتبط با درک صدا.
- سابقه خانوادگی مشکلات یادگیری یا زبانی.
آسیب‌ها و شرایط محیطی:
- عفونت‌های مزمن گوش در دوران کودکی که باعث تداخل در تجربه‌های شنیداری اولیه می‌شوند.
- آسیب مغزی به‌ویژه در قسمت‌های شنوایی.
- زایمان‌های سخت یا کمبود اکسیژن در زمان تولد.
جالب است بدانید، قرارگیری طولانی‌مدت در محیط‌هایی با سر و صدای زیاد نیز می‌تواند در پردازش درست صداها توسط مغز تأثیر منفی بگذارد. از این‌رو، محیط یادگیری آرام و کنترل‌شده اهمیت زیادی دارد.
تأثیر اختلال پردازش شنیداری بر عملکرد تحصیلی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که اختلال پردازش شنیداری ایجاد می‌کند، تأثیر مستقیم آن بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان است. کودکی که نمی‌تواند به‌درستی اطلاعات شنیداری را پردازش کند، با مشکلات زیادی در کلاس درس روبرو خواهد شد. در این بخش به بررسی کامل این تأثیرات می‌پردازیم.
مشکلات رایج در یادگیری:
- خواندن و نوشتن: پردازش ضعیف اصوات باعث می‌شود کودکان نتوانند به‌درستی صداها را با حروف تطبیق دهند. این موضوع روند یادگیری خواندن و نوشتن را کند یا حتی غیرممکن می‌کند.
- دیکته و املاء: کودکان دچار APD اغلب کلمات را اشتباه می‌نویسند چون آن‌طور که باید صدای آن‌ها را نمی‌شنوند.
- یادگیری زبان دوم: آموزش زبان جدید که نیاز به دقت در تلفظ و شنیدن دارد، برای این گروه بسیار دشوار است.
- ریاضیات: ممکن است به نظر برسد که ریاضی نیازی به شنیدن ندارد، اما در واقع درک دستورالعمل‌های کلامی و مسائل کلامی ریاضی، نیازمند توانایی‌های شنیداری قوی است.
تفاوت APD با سایر اختلالات یادگیری
اختلال پردازش شنیداری شباهت‌های زیادی با سایر اختلالات یادگیری دارد و همین موضوع تشخیص آن را دشوار می‌کند. اما در عین حال تفاوت‌هایی نیز وجود دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم:
مقایسه با ADHD:
- در ADHD (اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی)، مشکل اصلی تمرکز و کنترل رفتار است.
- در حالی که در APD، مشکل اصلی در پردازش شنیداری است، نه تمرکز.
- البته ممکن است این دو اختلال به‌طور هم‌زمان وجود داشته باشند.
مقایسه با نارساخوانی (Dyslexia):
- نارساخوانی بیشتر بر درک بصری و پردازش زبان نوشتاری تأثیر می‌گذارد.
- در APD، مشکل در شنیدن و درک گفتاری است.
- البته نارساخوانی می‌تواند نتیجه‌ای از APD نیز باشد، چون پردازش صحیح صداها پیش‌زمینه خواندن صحیح است.
مقایسه با کم‌شنوایی:
- در کم شنوایی مشکل در دریافت صدا است.
- در APD دریافت صدا درست انجام می‌شود، اما مغز نمی‌تواند آن را به درستی تفسیر کند.
- شناخت این تفاوت‌ها برای انتخاب روش درمانی مناسب حیاتی است. ممکن است درمانی که برای ADHD مناسب است، برای کودک دارای APD کارساز نباشد.
راهکارها و تکنیک‌های درمانی اختلال پردازش شنیداری
اگرچه درمان قطعی برای APD وجود ندارد، اما با استفاده از مجموعه‌ای از راهکارها می‌توان علائم را بهبود بخشید و توانمندی‌های شنیداری را تقویت کرد.
تمرین‌های تقویت شنیداری:
- بازی‌های شنیداری که کودک را به تمرکز روی صداهای خاص تشویق می‌کنند.
- تمرین‌های تشخیص صداهای مشابه.
- شنیدن داستان‌ها و تکرار آن‌ها برای بهبود حافظه شنیداری.
استفاده از فناوری:
- دستگاه‌های FM: این دستگاه‌ها صدای معلم را مستقیماً به گوش دانش‌آموز می‌فرستند تا صداهای محیط مزاحم نباشند.
- اپلیکیشن‌های آموزشی: بسیاری از نرم‌افزارهای آموزشی برای تقویت پردازش شنیداری طراحی شده‌اند.
گفتاردرمانی و توانبخشی:
- گفتاردرمانی می‌تواند به کودک کمک کند تا تلفظ‌ها، واژگان و درک شنیداری خود را بهبود بخشد.
- همکاری نزدیک با شنوایی‌سنج‌ها، روان‌شناس‌ها و مربیان آموزشی در قالب یک تیم چندرشته‌ای نیز مؤثر است.
