سکته مغزی یک اورژانس پزشکی است که زمانی رخ می دهد که جریان خون به مغز مختل شود. این اختلال می تواند به دو صورت اصلی رخ دهد: انسداد (ایسکمیک) یا خونریزی (هموراژیک). در هر صورت، سلول های مغزی از اکسیژن و مواد مغذی محروم می شوند که منجر به مرگ سریع سلول می شود. سکته مغزی عامل اصلی مرگ و میر و ناتوانی در سراسر جهان است که پیامدهای قابل توجهی هم برای افراد و هم برای سیستم های مراقبت های بهداشتی دارد.
کاردرمانی و گفتاردرمانی نقش مهمی در بهبود شرایط مبتلایان پس از سکته مغزی دارند.
انواع سکته مغزی :
- ایسکمیک (85 تا 90 درصد از سکتههای مغزی): این شایعترین نوع است که به دلیل مسدود شدن یک شریان در مغز توسط لخته خون ایجاد میشود. لخته می تواند در خود مغز ایجاد شود (ترومبوز) یا از قسمت دیگری از بدن حرکت کند (آمبولی). عوامل خطر رایج برای سکته مغزی ایسکمیک شامل فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و آترواسکلروز (تجمع پلاک در شریان ها) است.
- سکته هموراژیک (10 تا 15 درصد از سکتههای مغزی): این نوع سکته زمانی اتفاق میافتد که یک رگ خونی ضعیف در مغز پاره شود و به بافت مغز اطراف خونریزی کند. خون نشت شده به سلول های مغز فشار وارد می کند و به آنها آسیب می رساند. فشار خون بالا، آنوریسم ها (برآمدگی های بالون مانند در شریان ها) و برخی داروها می توانند خطر سکته مغزی هموراژیک را افزایش دهند.
- حمله ایسکمیک گذرا (TIA): که اغلب به عنوان “سکته مغزی کوتاه” شناخته می شود، TIA یک انسداد موقت جریان خون به مغز است. علائم معمولاً چند دقیقه تا چند ساعت طول می کشد و کاملاً برطرف می شود. با این حال، TIA یک علامت هشدار دهنده است که ممکن است در آینده یک سکته کامل رخ دهد.
علائم سکته مغزی
علائم بسته به محل و اندازه ناحیه آسیب دیده مغز می تواند متفاوت باشد. شناخت سریع علائم برای به حداقل رساندن آسیب مغزی و بهبود نتایج درمان بسیار مهم است.
- از دست دادن ناگهانی تعادل یا هماهنگی.
- مشکلات بینایی ناگهانی در یک یا هر دو چشم.
- افتادگی یا بی حسی صورت در یک طرف.
- ضعف یا بی حسی در یک بازو.
- مشکل در تکلم یا ابهام کلمات.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
تشخیص و درمان
تشخیص سریع برای درمان سکته مغزی ضروری است. پزشکان از روش های مختلفی مانند تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی، آزمایش خون، تصویربرداری از مغز (سی تی اسکن یا MRI) برای تعیین نوع و محل سکته استفاده می کنند. گزینه های درمانی به نوع خاص این عارضه مغزی بستگی دارد:
- سکته ایسکمیک: هدف از درمان حذف لخته و بازگرداندن جریان خون است. داروهایی مانند داروهای لخته ساز (ترومبولیتیک) یا ترومبکتومی مکانیکی (با استفاده از کاتتر برای برداشتن لخته) استفاده می شود.
- سکته هموراژیک: تمرکز اصلی بر کنترل خونریزی و کاهش فشار در مغز است. داروهایی برای کاهش فشار خون و جراحی برای ترمیم رگ خونی پاره شده ممکن است ضروری باشد.
پس از مرحله اولیه درمان، بازماندگان سکته اغلب نیاز به توانبخشی دارند تا مهارت ها و عملکردهای از دست رفته را به دست آورند. این ممکن است شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی و توانبخشی شناختی باشد.
کاردرمانی پس از سکته مغزی
کاردرمانی یکی از مهمترین بخشهای توانبخشی پس از سکته مغزی است که به بیمار کمک میکند تا حداکثر استقلال و کیفیت زندگی خود را بازیابد.
کاردرمانگر با ارزیابی دقیق تواناییها و محدودیتهای بیمار، برنامه درمانی فردی و متناسب با نیازهای او طراحی میکند. این برنامه شامل تمرینات و فعالیتهایی است که به بهبود موارد زیر کمک میکند:
- مهارتهای حرکتی: تقویت عضلات، بهبود تعادل، هماهنگی و توانایی انجام فعالیتهای روزمره مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و حمام کردن.
- مهارتهای حسی: بهبود درک حس لامسه، دما، درد و موقعیت بدن.
- مهارتهای شناختی: بهبود حافظه، توجه، تمرکز، حل مسئله و تواناییهای تصمیمگیری.
- فعالیتهای روزمره: بازگشت به فعالیتهای کاری، اجتماعی و تفریحی.
اهداف کاردرمانی پس از سکته مغزی
- افزایش استقلال: کمک به بیمار برای انجام فعالیتهای روزمره بدون نیاز به کمک دیگران.
- بهبود کیفیت زندگی: ایجاد شرایطی که بیمار بتواند به زندگی عادی خود بازگردد و از فعالیتهای مورد علاقهاش لذت ببرد.
- پیشگیری از عوارض ثانویه: جلوگیری از بروز مشکلات ثانویه مانند خشکی مفاصل، زخم بستر و افسردگی.
- بهبود عملکرد اجتماعی: کمک به بیمار برای برقراری ارتباط بهتر با دیگران و شرکت در فعالیتهای اجتماعی.
تمرینات کاردرمانی بسیار متنوع هستند و بسته به نیازهای هر بیمار متفاوتاند. برخی از این تمرینات عبارتند از:
- تمرینات حرکتی: تمرینات تقویت عضلات، تمرینات تعادلی، تمرینات هماهنگی و تمرینات انجام فعالیتهای روزمره.
- تمرینات حسی: تمرینات تحریک حسی، تمرینات تشخیص اشیاء با لمس و تمرینات تشخیص دما.
- تمرینات شناختی: تمرینات حافظه، تمرینات تمرکز، تمرینات حل مسئله و تمرینات تصمیمگیری.
- تمرینات فعالیتهای روزمره: تمرینات لباس پوشیدن، تمرینات غذا خوردن، تمرینات حمام کردن و تمرینات انجام کارهای خانه.
گفتاردرمانی
بسیاری از افراد پس از سکته مغزی با مشکلاتی در صحبت کردن، درک زبان و بلع مواجه میشوند. خوشبختانه، گفتاردرمانی میتواند نقش بسیار مهمی در بهبود این مشکلات ایفا کند.
مزایای گفتاردرمانی
بازیابی تواناییهای از دست رفته: گفتاردرمانی به افراد کمک میکند تا مهارتهای گفتاری و زبانی خود را تا حد ممکن بازیابی کنند.
بهبود کیفیت زندگی: با بهبود ارتباط، افراد میتوانند بهتر با خانواده، دوستان و جامعه تعامل داشته باشند و از کیفیت زندگی بهتری برخوردار شوند.
پیشگیری از عوارض ثانویه: گفتاردرمانی میتواند به پیشگیری از عوارضی مانند مشکلات تنفسی و تغذیهای کمک کند.
چه مشکلاتی با گفتاردرمانی قابل بهبود هستند؟
- مشکلات در تولید صدا: شامل کاهش حجم صدا، تغییر در لحن صدا، مشکل در تلفظ کلمات و حروف
- مشکلات در درک زبان: شامل دشواری در فهمیدن صحبتهای دیگران، مشکل در پیدا کردن کلمات مناسب
- مشکلات در بلع: شامل سرفه کردن هنگام غذا خوردن، احساس گیر کردن غذا در گلو، کاهش وزن
گفتاردرمانی یک فرآیند شخصیسازی شده است و برنامه درمانی برای هر فرد بر اساس نیازهای خاص او طراحی میشود. برخی از روشهای رایج در گفتاردرمانی پس از سکته مغزی عبارتند از:
- تمرینات گفتاری: تمریناتی برای تقویت عضلات دهان، لبها و زبان
- تمرینات تنفسی: تمریناتی برای بهبود کنترل تنفس و هماهنگی تنفس با گفتار
- تمرینات زبانی: تمریناتی برای بهبود درک زبان، واژگان و ساختار جمله
- تمرینات بلع: تمریناتی برای بهبود ایمنی و کارایی بلع
مدت زمان بهبودی برای هر فرد متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند شدت آسیب مغزی، سن بیمار و میزان تعهد وی به تمرینات بستگی دارد. برخی از افراد ممکن است به سرعت بهبود پیدا کنند، در حالی که برای برخی دیگر بهبودی ممکن است زمان بیشتری ببرد.