رفتار درمانی یک تکنیک روانشناسی است که برای کودکان و نوجوانان بسیار متفاوت است، اما همه آنها عمدتاً بر این تمرکز دارند که چگونه برخی از افکار مشکل ساز یا رفتارهای منفی ممکن است ناآگاهانه یا ناخواسته “پاداش” دریافت کنند. این پاداش ها یا تقویت ها اغلب به افزایش دفعات این افکار و رفتارهای نامطلوب کمک می کنند. رفتاردرمانی را می توان برای طیف وسیعی از علائم روانشناختی در میان نوجوانان و کودکان به کار برد. اگرچه درمان های رفتاری میتوانند از اختلالی به اختلال دیگر متفاوت باشند، یک موضوع رایج این است که رفتاردرمانگران کودکان و نوجوانان را تشویق میکنند تا رفتارهای جدید را امتحان کنند، به رفتارهای مورد نظر پاداش دهند و اجازه دهند رفتارهای ناخواسته خاموش شوند.
به عنوان مثال، نوجوانی را تصور کنید که در انجام تکالیف مشکل دارد. برای تشویق رفتارهای دلخواه (مثلاً تکمیل تکالیف)، والدین طرح پاداشی را تنظیم میکنند که شامل کسب امتیاز در هر روز که تکالیف تکمیل میشود، میتواند با پاداش دلخواه در پایان هفته (مثلاً استفاده از ماشین برای رفتن) مبادله شود. پاداش باید چیزی باشد که کودکان می خواهند و باید به طور خاص با هدف خاصی (تکمیل تکالیف) مرتبط باشد. در ابتدا جوان برای پاداش بیرونی کار می کند، اما با گذشت زمان، کار خود آسان تر می شود و پاداش می تواند محو شود. سپس می توان اهداف جدیدی را ایجاد کرد.
در رفتار درمانی، والدین و کودکان یاد می گیرند که رفتارهای مطلوب را ترویج کنند و رفتارهای ناخواسته را کاهش دهند.
یکی از دامهای رایجی که خانوادهها در آن گرفتار میشوند، پاداش ناخواسته رفتار اشتباه است. برای مثال، نوجوانی را در نظر بگیرید که تکالیفش را تمام نکرده، اما واقعاً میخواهد ماشین را بگیرد. با وجود مخالفت های اولیه، نوجوان پافشاری می کند و نسبت به والدینش عصبانی، تحریک پذیر و نافرمانی می شود. به دنبال یک عصبانیت، والدین تصمیم می گیرند که دیگر نمی توانند دردسر را تحمل کنند و به او اجازه می دهند ماشین را قرض بگیرد. به این ترتیب، والدین ناخواسته به رفتار مخالف نوجوان پاداش میدهند یا آن را تقویت میکنند. بهترین راه برای رسیدگی به این موقعیتها نادیده گرفتن برنامهریزی شده رفتارهای عملی و تقویت رفتار مورد نظر (تلاش برای انجام تکالیف) تا حد امکان است. رفتاردرمانگران به دنبال درک چنین پیوندهایی بین رفتارها، پاداش ها و یادگیری هستند و به جوانان و والدین کمک می کنند تا رفتارهای خود را برای رسیدن به اهداف فردی و خانوادگی شکل دهند.
انواع تکنیک های رفتار درمانی
مدیریت کلاس درس
مدیریت کلاس درس نوعی درمان مبتنی بر شواهد است که برای حمایت از رفتارهای مثبت دانشآموزان در کلاس درس طراحی شده و در عین حال از رفتارهای منفی جلوگیری میکند و مشارکت تحصیلی دانشآموزان را افزایش میدهد. در این نوع درمان، معلم کودک در ارائه درمان شرکت می کند. مدیریت کلاس درس رفتاری به عنوان یک درمان موثر در درمان اختلال بی توجهی و بیش فعالی (ADHD) حمایت تجربی قابل توجهی دریافت کرده است.
مداخلات رفتاری همتایان
مداخلات رفتاری همسالان شامل یک یا چند نفر از همسالان دانش آموز است که به کودک مبتلا به مشکلات رفتاری کمک می کنند. معلم به همسالان کودک آموزش می دهد تا رفتارهای مثبت و عملکرد تحصیلی کودک را با راهبردهای حمایت اجتماعی و تحصیلی تقویت کنند. این نوع درمان اغلب در محیط مدرسه استفاده می شود و نشان داده شده است که مزایای زیادی برای رشد تحصیلی، اجتماعی و بین فردی دارد.
همچنین نشان داده شده است که مشارکت تأثیر مثبتی برای دستیار همسالان نیز دارد، زیرا احساس مسئولیت و تغییرات رفتاری سازنده را تقویت میکند. مداخلات رفتاری همتا توسط علم ثابت شده است که در درمان ADHD موثر است.
انواع مداخلات رفتاری مبتنی بر همتا وجود دارد، از جمله:
- مدل سازی همتایان
- آموزش شروع همتا
- تدریس خصوصی در سطح کلاس
سایر تکنیک ها
آموزش رفتاری والدین
آموزش رفتاری والدین برای آموزش والدین ایجاد شد که چگونه رفتارهای مطلوب را در فرزندان خود تقویت کنند، از رفتارهای ناخواسته جلوگیری کنند و تعاملات والدین و فرزند را بهبود بخشند. در این شکل از درمان، والدین نقش بسزایی در درمان مشکلات رفتاری فرزندان خود دارند. در طول جلسات درمانی، والدین می آموزند که چگونه رفتارهای فرزندان خود را در خانه به دقت مشاهده کنند و مهارت هایی برای پاداش دادن به رفتارهای مثبت فرزندان با استفاده از تحسین، توجه مثبت و پاداش به آنها آموزش داده می شود. همچنین به آنها آموزش داده می شود که از تنظیم قوانین، زمان استراحت و نادیده گرفتن برای جلوگیری از رفتارهای بد استفاده کنند.
درمان رفتاری والدین حمایت های تجربی قابل توجهی را دریافت کرده است تا در کاهش مشکلات رفتاری – به ویژه برای کودکان مبتلا به اختلال توجه و تمرکز و ADHD موثر باشد.
مداخلات ترکیبی مدیریت رفتاری
تحقیقات نشان داده است که ترکیب اشکال مدیریت رفتاری کلاس درس، آموزش رفتاری والدین، و یا مداخلات رفتاری همسالان برای درمان ADHD به خوبی تثبیت شده و موثر است.
مدل سازی
الگوسازی شکلی از درمان است که در آن درمانگر به منظور ترویج تقلید در کودک یا نوجوان، پاسخی غیر ترسناک به موقعیت منفی نشان می دهد. اثربخشی آن در درمان اضطراب در کودکان و نوجوانان ثابت شده است.
مزایای رفتار درمانی
توجه به مشکل اصلی: رفتار درمانی به جای تمرکز بر ریشههای ناخودآگاه مشکلات، بر رفتارهای قابل مشاهده و اندازهگیری تمرکز میکند. این رویکرد به درمانگر اجازه میدهد تا به طور مستقیم بر مشکل اصلی کار کند.
تمرکز بر حال: رفتار درمانی بر تجربیات حال حاضر تمرکز دارد و به فرد کمک میکند تا در لحظه حاضر زندگی کند و بر تغییر رفتارهای فعلی خود تمرکز کند.
هدفگذاری مشخص: در رفتاردرمانی، اهداف درمانی به صورت روشن و مشخص تعریف میشوند. این امر به فرد و درمانگر کمک میکند تا پیشرفت خود را بهتر ارزیابی کنند.
آموزش مهارتهای جدید: رفتار درمانی به افراد کمک میکند تا مهارتهای جدیدی مانند مدیریت خشم، ارتباط موثر و حل مسئله را بیاموزند.
تغییرات سریع: در بسیاری از موارد، رفتار درمانی نتایج سریع تری نسبت به سایر روشهای درمانی ارائه میدهد.
انعطافپذیری: رفتار درمانی روشی بسیار انعطافپذیر است و می توان آن را برای درمان طیف گستردهای از مشکلات روانشناختی به کار برد.
اثبات شده: اثربخشی رفتار درمانی در درمان طیف وسیعی از اختلالات روانشناختی از جمله اضطراب، افسردگی، اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)، اختلالات خوردن و سوء مصرف مواد توسط تحقیقات متعدد تایید شده است.
تمرکز بر خودکارآمدی: رفتاردرمانی به افراد کمک میکند تا به تواناییهای خود اعتماد کنند و احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشند.
برخی از اختلالاتی که رفتار درمانی در درمان آنها موثر است عبارتند از:
- اضطراب: شامل اختلال هراس، فوبیاهای خاص، اختلال اضطراب فراگیر و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- افسردگی: شامل افسردگی عمده و اختلال دوقطبی
- اختلالات وسواس فکری-اجباری (OCD)
- اختلالات خوردن: شامل بی اشتهایی عصبی، پرخوری عصبی و بولیمیا
- اختلال سوء مصرف مواد
- اختلالات خواب
- مشکلات رفتاری در کودکان
کلمات مرتبط :
رفتار درمانی چیست؟ – تکنیک های رفتاردرمانی – مرکز توانبخشی ذهنی در شرق تهران