کم توانی ذهنی یا ناتوانی ذهنی یک اختلال عصبی رشدی است که با محدودیت های قابل توجه در دو حوزه زیر مشخص می شود:
کارکرد فکری: این به توانایی ذهنی کلی فرد از جمله استدلال، حل مسئله، یادگیری، برنامه ریزی و قضاوت اشاره دارد. معمولاً از طریق تست‌های IQ استاندارد اندازه‌گیری می‌شود، که در آن نمره IQ زیر 70 به طور کلی نشان دهنده ناتوانی ذهنی است.
رفتار تطبیقی: این شامل مهارت های عملی مورد نیاز برای زندگی روزمره است، مانند:
مهارت های مفهومی: زبان، سواد، درک پول، زمان و مفاهیم اعداد.
مهارت های اجتماعی: مهارت های بین فردی، پیروی از قوانین، اطاعت از قوانین، اجتناب از قربانی شدن.
مهارت های عملی: خودمراقبتی (خوردن، لباس پوشیدن، بهداشت)، مهارت های شغلی، مراقبت های بهداشتی، مسافرت، حفظ محیط امن.
برای تشخیص کم توانی ذهنی، شروع این اختلالات باید در طول دوره رشد باشد، که معمولاً قبل از 18 سالگی است.
تشخیص
- تاریخچه پزشکی و رشدی: این شامل بررسی تاریخچه خانوادگی، مراقبت های دوران بارداری، خود زایمان و هر گونه شرایط بهداشتی قابل توجه یا تاخیر در رشد است.
- ارزیابی فکری: برای سنجش توانایی‌های فکری افراد از آزمون‌های IQ استاندارد استفاده می‌شود.
- ارزیابی عملکرد تطبیقی: آزمون‌ها و مشاهدات خاص مهارت‌های اجتماعی، عملی و مفهومی فرد را ارزیابی می‌کنند.
- ارزیابی های دیگر: بسته به مورد، ممکن است ارزیابی های اضافی برای رد شرایط پزشکی خاص یا بررسی اختلالات شنوایی یا بینایی مورد نیاز باشد.
درجات کم توانی ذهنی
ناتوانی ذهنی از نظر شدت و تأثیر آن بر زندگی افراد متفاوت است. معمولاً به چهار دسته طبقه بندی می شود:
- خفیف: اکثر افراد دارای ID در این دسته قرار می گیرند. افراد با ID خفیف به طور کلی می توانند مهارت های اجتماعی و ارتباطی را توسعه دهند و ممکن است در مهارت های مفهومی کمترین آسیب را داشته باشند. آنها اغلب به طور مستقل با حمایت هایی زندگی می کنند.
- متوسط: افرادی که ID متوسط دارند تاخیرهای بارزتری در توسعه نشان می دهند. در حالی که آنها می توانند ارتباطات و مراقبت از خود را با پشتیبانی گسترده بیاموزند، معمولاً در بسیاری از کارهای روزمره زندگی به کمک نیاز دارند و ممکن است در محیط های گروهی تحت نظارت زندگی کنند.
- شدید: افراد مبتلا به ID شدید دارای اختلالات فکری قابل توجهی هستند و نیاز به حمایت روزانه گسترده در همه زمینه ها دارند. آنها ممکن است برخی از ارتباطات را درک کنند و مهارت های اولیه مراقبت از خود را توسعه دهند، اما نیاز به نظارت مداوم و دقیق دارند.
- عمیق: افراد مبتلا به ID عمیق شدیدترین اختلالات را دارند که معمولاً ناشی از بیماری های عصبی زمینه ای است. آنها ممکن است ارتباطات محدود، عملکرد حرکتی محدودی داشته باشند و برای بقای اساسی نیاز به حمایت مادام‌العمر و ساختار یافته داشته باشند.
دلایل و عوامل خطر
ناتوانی ذهنی می تواند طیف وسیعی از علل داشته باشد که در همه موارد به طور کامل شناخته نشده است. برخی از عوامل رایج عبارتند از:
شرایط ژنتیکی: این شرایط شامل موارد زیر است:
- سندرم داون
- سندرم X شکننده
- اختلالات متابولیک ارثی، مانند فنیل کتونوری (PKU)
مشکلات دوران بارداری: مصرف الکل یا مواد مخدر توسط مادر ، سوء تغذیه مادر ، عفونت های خاص ، پره اکلامپسی
مشکلات هنگام تولد:
- اکسیژن ناکافی به مغز نوزاد
- زایمان زودرس با وزن بسیار کم هنگام تولد
مشکلات بعد از تولد:
- بیماری های جدی دوران کودکی مانند مننژیت یا سیاه سرفه
- آسیب تروماتیک مغز
- قرار گرفتن در معرض سموم، مانند سرب یا جیوه
علل ناشناخته: در بسیاری از موارد نمی توان علت خاصی را برای ناتوانی ذهنی تعیین کرد.
درمان و حمایت از ناتوانی ذهنی
هیچ درمانی برای ناتوانی ذهنی وجود ندارد اما تمرکز بر به حداکثر رساندن پتانسیل و کیفیت زندگی یک فرد از طریق آموزش تخصصی، مداخلات و خدمات پشتیبانی است.
این ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مداخله زودهنگام: این می تواند تأثیر قابل توجهی برای کودکان مبتلا به ID داشته باشد و از آنها در رسیدن به نقاط عطف رشد حمایت کند.
- برنامه های آموزشی ویژه: برنامه های آموزشی متناسب با نقاط قوت و نیازهای فرد.
- رفتار درمانی: این می تواند به مدیریت رفتارهای چالش برانگیز و ترویج تعاملات اجتماعی مثبت کمک کند.
- کاردرمانی : کاردرمانی ذهنی برای کودکان و بزرگسالان کم توان ذهنی ضروری است.
- آموزش حرفه ای: حمایت در توسعه مهارت ها برای فرصت های شغلی.
- خدمات پشتیبانی: کمک در انجام وظایف روزانه، زندگی مستقل، مشارکت در جامعه و موارد دیگر.
