رفتار درمانی شناختی (CBT) یا همان درمان شناختی رفتاری یک شکل درمانی پرکاربرد است که بر کمک به افراد در شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتارهایی که به پریشانی روانی آنها کمک می کند تمرکز دارد. این یک رویکرد کوتاه مدت و هدف گرا است که هدف آن آموزش مهارت های مقابله ای جدید به افراد برای مدیریت موثرتر احساسات، افکار و رفتارهایشان است. CBT بر این ایده استوار است که افکار، احساسات و رفتارهای ما به هم مرتبط هستند و تغییر الگوهای افکار منفی می تواند منجر به بهبود در بهزیستی عاطفی و عملکرد کلی شود.
CBT در دهه 1960 توسط آرون بک، روانپزشکی توسعه یافت که متوجه شد بیمارانش اغلب افکار منفی و تحریف شده ای دارند که به افسردگی و اضطراب آنها کمک می کند. بک یک رویکرد ساختاریافته برای درمان ایجاد کرد که بر کمک به بیماران برای شناسایی و به چالش کشیدن این افکار منفی متمرکز بود و منجر به بهبود در خلق و خوی و شدت علائم آنها شد. با گذشت زمان، CBT توسط بسیاری از درمانگران و محققان مختلف اقتباس و اصلاح شده است، و آن را به یکی از پرکاربردترین و تحقیقاتی ترین اشکال درمانی برای انواع اختلالات روانی تبدیل کرده است.
اصول رفتار درمانی شناختی
CBT بر اساس چندین اصل کلیدی است که روند درمانی را هدایت می کند. یکی از اصول اصلی CBT این است که افکار ما بر احساسات و رفتارهای ما تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، اگر فکر منفی در مورد خود دارید، مانند “من یک شکست خورده هستم”، احتمالاً احساس غمگینی یا اضطراب می کنید و ممکن است انگیزه کمتری برای انجام اقدامات مثبت داشته باشید. با شناسایی و به چالش کشیدن این افکار منفی، افراد می توانند یاد بگیرند که واکنش ها و رفتارهای عاطفی خود را تغییر دهند که منجر به بهبود در بهزیستی روانشناختی کلی آنها شود.
یکی دیگر از اصول مهم CBT تمرکز بر لحظه حال است. در حالی که تجربیات و آسیب های گذشته ممکن است بر افکار و رفتارهای فعلی ما تأثیر بگذارد، CBT بر اهمیت تمرکز بر اینجا و اکنون تأکید می کند. با یادگیری شناخت و رسیدگی به الگوهای فکری منفی در لحظه حال، افراد می توانند مهارت های مقابله ای را توسعه دهند که به آنها کمک می کند تا احساسات و رفتارهای خود را به طور موثرتری در آینده مدیریت کنند.
CBT همچنین بر اهمیت همکاری بین درمانگر و مراجع تأکید می کند. درمانگرانی که از CBT استفاده می کنند با مراجع خود برای شناسایی اهداف درمانی و ایجاد یک برنامه درمانی متناسب با نیازهای فرد کار می کنند. مراجعان به طور فعال در فرآیند درمانی شرکت می کنند، زیرا آنها تشویق می شوند تا مهارت های مقابله ای جدید را در خارج از جلسات درمانی تمرین کنند و در مورد پیشرفت خود در درمان بازخورد ارائه دهند. این رویکرد مشارکتی حس توانمندسازی و خودکارآمدی را در مراجع تقویت میکند، زیرا آنها یاد میگیرند که نقش فعالی در مدیریت سلامت روان خود داشته باشند.
تکنیک های رفتار درمانی شناختی
یکی از تکنیک های کلیدی مورد استفاده در CBT، بازسازی شناختی است که شامل شناسایی و به چالش کشیدن الگوهای تفکر منفی است. در بازسازی شناختی، به افراد آموزش داده می شود که افکار خودکار یا افکاری را که به طور خود به خود در پاسخ به یک موقعیت رخ می دهند، تشخیص دهند. این افکار خودکار اغلب منفی و تحریف شده هستند که منجر به احساس اضطراب، افسردگی یا سایر اختلالات عاطفی می شود. از طریق بازسازی شناختی، به افراد آموزش داده میشود که این افکار خودکار را با ارزیابی شواهد موافق و مخالف، ایجاد دیدگاههای متعادلتر و واقعیتر، و ایجاد روشهای سازندهتر تفکر به چالش بکشند.
یکی دیگر از تکنیک های کلیدی مورد استفاده در CBT، فعالسازی رفتاری است که شامل کمک به افراد برای شرکت در فعالیتهایی است که معنادار و با ارزش هستند. افسردگی، به ویژه، اغلب با فقدان انگیزه و علاقه به فعالیت هایی که زمانی لذت بخش بودند، مشخص می شود. از طریق فعالسازی رفتاری، افراد تشویق میشوند تا فعالیتهایی را که از آنها لذت میبرند یا معنادار میدانند شناسایی کنند و این فعالیتها را در برنامه روزانه خود قرار دهند. افراد با درگیر شدن در فعالیت هایی که حس لذت یا موفقیت را تقویت می کنند، می توانند خلق و خوی خود را بهبود بخشند و عملکرد کلی خود را افزایش دهند.
علاوه بر بازسازی شناختی و فعالسازی رفتاری، CBT تکنیک های دیگری مانند آموزش آرامش، مهارتهای حل مسئله و مواجهه درمانی را نیز در بر میگیرد. این تکنیک ها متناسب با نیازها و اهداف خاص فرد برای درمان هستند و برای کمک به افراد در ایجاد مهارت های مقابله ای جدید و بهبود بهزیستی عاطفی کلی استفاده می شوند.
نکات تکمیلی
یکی از نقاط قوت CBT پشتیبانی تجربی آن است، زیرا به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته و نشان داده شده است که برای طیف گسترده ای از اختلالات روانی موثر است. نشان داده شده است که CBT به ویژه برای شرایطی مانند افسردگی ، اختلالات اضطرابی، اختلال استرس پس از سانحه، و اختلالات خوردن و غیره موثر است. تحقیقات همچنین نشان داده است که CBT می تواند به اندازه دارو در درمان برخی بیماری ها موثر باشد و ممکن است مزایای طولانی تری در پیشگیری از عود داشته باشد.
CBT همچنین یک شکل درمان منعطف و سازگار است، زیرا می تواند در قالب های فردی، گروهی یا آنلاین ارائه شود و می تواند برای رفع نیازهای خاص فرد طراحی شود. CBT معمولاً یک درمان کوتاهمدت است که بسته به اهداف فرد برای درمان و شدت علائم، درمان از چند هفته تا چند ماه طول میکشد. این امر CBT را به گزینه ای جذاب برای افرادی تبدیل می کند که به دنبال مداخله ای با زمان محدود هستند که می تواند بهبودهای قابل توجهی در سلامت روان آنها ایجاد کند.
با وجود نقاط قوت، CBT بدون محدودیت نیست. برخی افراد ممکن است ماهیت ساختار یافته و هدفمند CBT را بیش از حد رهنمود یا محدود کننده بدانند و رویکرد اکتشافی یا بینش گرا را برای درمان ترجیح دهند. علاوه بر این، CBT ممکن است برای افراد مبتلا به اختلالات روانی شدیدتر یا پیچیدهتر که نیاز به درمان طولانی مدت و فشردهتری دارند، مناسب نباشد. در این موارد، CBT ممکن است همراه با سایر اشکال درمان یا مداخلات برای رفع نیازها و اهداف خاص فرد برای درمان استفاده شود.
